Welk wetenschappelijk onderzoek triggert redacties?

Een persbericht is als een speeddate: je moet de journalist overtuigen in de eerste seconden. Tijdens het NWO-evenement ‘Bessensap’ op 6 juni 2011 in Den Haag konden wetenschappers (en hun voorlichters) daarmee oefenen. Hoe prikkel je redacties? Hoe houd je een goede telefonische pitch voor je onderzoek?

Vragen die redacties stellen om je wetenschappelijke nieuws te beproeven:

• Wat kwam er uit je onderzoek, wat is je hoofdconclusie? Goed scoorde bijvoorbeeld: vaders leven langer dan kinderloze mannen. “Daar sla ik op aan.”
• Hoe moet ik me dat precies voorstellen? Bijvoorbeeld: wat is het verschil in levensverwachting? Vaders worden gemiddeld 78 jaar, kinderloze mannen 74 jaar? De onderzoeker drukte zich uit in percentages (op 60-jarige leeftijd is de kans x% groter dat de man met kinderen nog leeft), maar dat is voor het publiek veel lastiger te volgen. “Kun je die leeftijd leveren in de uitzending?”
• Is die bevinding echt nieuw? Wat wisten we nog niet? Is het bijvoorbeeld voor het eerst dat de relatie tussen kindertal en sterfte bij mannen is onderzocht? Vandaag op de wetenschapspagina van NRC Handelsblad een artikel met dit begin: “Antimaterie maken, dat was al eerder gelukt. Antimaterie langer bewaren dan fracties van seconden vereiste meer inspanning. Maar fysici […] hebben die bewaarperiode nu toch weten te verlengen.”
• Wat is de betekenis, het belang voor de samenleving? Bijvoorbeeld bij medisch onderzoek: komt er een pil op de markt? Op welke termijn? Van welk probleem helpt dat mensen af? Onderzoek naar slagaderverkalking gaat de hele bevolking aan, en is daardoor sneller interessant. En ook al is er nog geen kant-en-klare toepassing, bij grote onderzoeken hoeft dat niet uit te maken: wat kan de deeltjesversneller gáán betekenen?
• Heb je daar een voorbeeld van? Een te vage bevinding is: onze omgeving beïnvloedt onbewust gedrag. Dat vraagt om concrete voorbeelden. “Het heeft nog geen bite.”
• Op welke manier sluit het aan bij de actualiteit? In verkiezingstijd zou je onderzoek naar gelaatsuitdrukkingen bijvoorbeeld kunnen toepassen op de gezichten van politici. En bij onderzoek uit het buitenland: gelden de bevindingen ook voor Nederland?
• Kun je dat hardmaken? Hoe heb je dat onderzocht? Bijvoorbeeld: hoeveel mannen waren bij het levensverwachtingonderzoek betrokken? Kunnen geen andere variabelen het verschil verklaren? “Hm, je hebt Alzheimer-gen-onderzoek uitgevoerd op wormpjes. Wat zeggen die over mensen?”
• Heb je er al over gepubliceerd en zo ja: wanneer en waarin? Benader redacties zo mogelijk al vóór de publicatie. “Publicatie in augustus 2010? Waarom heeft niemand het opgepikt? Is er een addertje onder het gras? Hoe sterk is het verband?”
• Wat is de oorzaak, hoe komt het dat het zo is? Bij het geconstateerde verband over de vaders: waardoor leven ze langer? Doordat ze zich gelukkiger voelen?
• Wat vond je verder opvallend in de resultaten/wat zat anders in elkaar dan je dacht? Bijvoorbeeld: we zien pas verschil bij vaders met twee of meer kinderen. Bij één kind werkt het niet. Bevestigt/weerlegt het bevindingen uit ander onderzoek?
• Voor tv: hoe zou ik dit kunnen visualiseren? Is er bij laboratoriumonderzoek bijvoorbeeld nog een proefopstelling te zien? (Een extra reden om al voor publicatie media te benaderen.) Kunnen we proefpersonen interviewen?
• Voor radio/tv: wie kan dit komen vertellen? Is dat een goede spreker? De redactie zal ook van die persoon (geen voorlichter maar een wetenschapper) willen inschatten of die het verhaal ook bondig en duidelijk kan overbrengen. Soms is het heel banaal: een mooie vrouw maakt bij Pauw&Witteman meer kans. “We willen meer vrouwen aan tafel en het oog wil ook wat.”
• Kunnen wij dit nieuws claimen? Ben je hiermee al in een uitzending gekomen? “Als het al in EenVandaag heeft gezeten, dan doen we er bij P&W niets mee.”  VPRO’s Labyrint: “Wij eisen wel de primeur.”
• Waar kunnen we meer lezen? Heb je cijfers, een paper? Zeker wetenschapsjournalisten vragen daar snel om.

Gebaseerd op de input van algemeen redacteuren Dionne Stax (NOS), Bart Hettema (EenVandaag) en Jurgen Latijnhouwers (Pauw&Witteman), en wetenschapsjournalisten Susanne Linssen (VPRO Labyrint), Maarten Keulemans (de Volkskrant) en Corlijn de Groot (NTR Hoe?Zo!). De onderzoeksvoorbeelden komen grotendeels van wetenschappers in de zaal tijdens de NWO-dag. Er waren overigens interessante verschillen tussen de algemene en de wetenschapsredacties; waarover later mogelijk meer.

Op 5 juli en 8 september 2011 organiseert Taalcentrum-VU een workshop Topteksten over onderzoek.